Is God wetenschappelijk te bewijzen?

In de webserie Tegen beter weten in? komen bekende wetenschappers aan het woord over lastige vragen. Rustig opbouwen is er niet bij. In aflevering 1 wordt meteen de kernvraag gesteld: Bestaat God?  

In deze nabespreking wil ik geen reeks van antwoorden geven, maar juist verdere vragen stellen en nieuwe ideeën aandragen. Waterdichte argumenten ga je hier niet vinden. Ik zou je vooral aanraden om zelf op onderzoek uit te gaan en na te denken over wat jij overtuigend vindt.  

Wie heeft wie geschapen?

Een van de sprekers deze aflevering is neurobioloog en ethicus Ellen ter Gast. Zij geeft aan in God te geloven, maar niet op de ‘gebruikelijke’ manier. Volgens haar heeft de mens God geschapen en niet andersom. God is volgens haar het ideaalbeeld van de mens. Dat vindt ze wonderlijk: dat de mens in staat is om een perfecte versie van zichzelf te bedenken. Persoonlijk zie ik dat anders. Om te beginnen is God veel meer dan een perfecte versie van de mens. We kunnen misschien proberen ons een voorstelling van God te maken, maar Hij is veel te groot om Zich door ons brein te laten vangen. 

Ik zou zelfs nog een stap verder willen gaan dan Ellen ter Gast. Het is volgens mij zó wonderlijk dat de mens God kan bedenken, dat ik er een argument in zie voor het bestaan van God. Want hoe komt het dat de mens in staat is om zich een beeld te maken van ‘iets’ dat zoveel beter is dan hemzelf? Waar komt dat vandaan? Zelf zijn we niet perfect. We maken fouten, we hebben gebreken en uiteindelijk gaat ons lichaam dood. Net zoals alles wat leeft op deze planeet. Kan het zijn dat het van buitenaf is ingelegd dat we ons een voorstelling kunnen maken van dat wat we zelf niet zijn?  

Plato’s grot

De Griekse filosoof Plato heeft een bekende vergelijking. Hij stelt zich een volledig donkere grot voor waarin mensen vanaf hun geboorte vastgebonden zitten. Het enige dat ze kunnen zien, zijn schaduwen op de muur voor hen. Deze schaduwen zijn de schimmen van mensen die langs de grot lopen. Voor de mensen in de grot, die geen kennis hebben van de wereld buiten de grot, zijn de schaduwen de werkelijkheid. Zouden deze mensen ooit in staat zijn om zoiets als ‘de zon’ te verzinnen? Waarschijnlijk niet. Ze hebben immers nooit iets anders gezien dan schaduwen. Hun perspectief op de wereld, namelijk de schaduwen in de grot, verschilt te veel van de echte wereld.  

Vervang ‘de grot’ in dit voorbeeld eens met ‘de wereld’ en ‘de zon’ met ‘God’. Is het feit dat we ons het bestaan van God kunnen voorstellen, dan niet al een argument voor zijn bestaan? Net zoals de zon voor de mensen in de grot geen deel uit maakte van hun werkelijkheid, is God geen onderdeel van onze werkelijkheid. Hij staat er volledig boven. Dat we ons toch een voorstelling van Hem kunnen maken, kan dan verschillende oorzaken hebben. Hij kan een vorm van besef van Zijn bestaan in Zijn schepping hebben gelegd, of zichzelf op een andere manier aan ons bekend hebben gemaakt. Of misschien onderschat ik nu hoe goed het menselijk verbeeldingsvermogen werkt. 

Een kanttekening is dat ‘God’ in dit voorbeeld een abstract begrip is en niet de liefdevolle, persoonlijke God die in het christelijk geloof centraal staat. Zelfs als de wetenschap in staat zou zijn om de vraag ‘bestaat God?’ te beantwoorden, dan vraag ik me af of we zo achter het antwoord op de echte kernvraag zouden komen. Namelijk ‘wie is God?’ 

Wetenschappelijk kader

Een ander belangrijk onderwerp in deze aflevering is hoe de wetenschap een manier is om de wereld te begrijpen. De wetenschap is een fantastische methode om te ontdekken hoe de wereld in elkaar steekt. Het is echter geen methode die overal antwoorden op heeft. Filosoof Pim Haselager geeft aan dat zaken zoals zinvolheid, beleving en schoonheid niet te begrijpen zijn aan de hand van de wetenschap. Dat is geen aanval op de wetenschap, maar het geeft aan dat er grenzen zijn aan waar de wetenschap toe in staat is.  

Een persoonlijk voorbeeld van deze beperking, kwam van natuurkundige Ard Louis. Hij vertelde dat hij de neiging heeft om het wetenschappelijke denken op alle aspecten van zijn leven toe te passen. Het gevolg is dat hij alles wat niet controleerbaar is, of in een definitie kan vatten, niet langer ziet als waardevol of waar. Alleen al het aangaan van relaties wordt op die manier problematisch.

Ik verbaas me erover dat we gevraagd worden te kiezen tussen God en de wetenschap. Dat is net als kiezen tussen Henry Ford en de bouwkunde als verklaring voor het ontstaan van de auto.

De wetenschap houdt zich bezig met de natuur. Oftewel de waarneembare werkelijkheid. Als God bestaat, dan is Hij van een compleet andere orde en staat Hij boven de natuur die Hij zelf geschapen heeft. De wetenschap kan enkel dat wat God gemaakt heeft verklaren. Het kan geen uitspraken doen over wat buiten die schepping ligt. Het is daarom niet aan de wetenschap om te proberen om het bestaan van God te bewijzen of te ontkrachten. Laat staan dat het überhaupt zinvol is om Hem helemaal te willen begrijpen.  

God kennen door de wetenschap

Dat wil niet zeggen dat de wetenschap niets te vertellen heeft over God. Voor bekende christelijke wetenschappers zoals Francis Bacon en Isaac Newton was het leren kennen van God de aanleiding om de natuur, oftewel Gods schepping, te onderzoeken. Zij vonden dat je juist door de schepping te bestuderen, de Schepper beter kan leren kennen.  

Sluiten geloven in God en de wetenschap elkaar uit? Professor John Lennox, die helaas niet in de video zat, doet daarover een mooie uitspraak. “Ik verbaas me erover dat we gevraagd worden te kiezen tussen God en de wetenschap. Dat is net als kiezen tussen Henry Ford en de bouwkunde als verklaring voor het ontstaan van de auto.”