Hoe vrouw (on)vriendelijk is de Bijbel?
‘Is het een jongetje of een meisje?’ Dat is meestal de eerste vraag die we aan kersverse ouders stellen. Het antwoord is bepalend, ook in een tijd waarin we vinden dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn, en waarin er veel aandacht is voor mensen die niet binnen deze tweedeling passen. Bewust of onbewust verbinden we allerlei ideeën en verwachtingen aan jongens en meisjes en vrouwen en mannen. In de (tijd van de) Bijbel was dat nog sterker het geval. De Bijbel werd voor zover we weten alleen door mannen geschreven, in een tijd waarin mannen het vanzelfsprekend voor het zeggen hadden. Toch is de vraag wat de Bijbel zegt over man-vrouw- relaties niet eenvoudig te beantwoorden.
Deze tekst komt uit de nieuwe Jongerenbijbel.
Vrouw(on)vriendelijk?
In de Bijbel vinden we meerdere passages die niet zo vrouwvriendelijk zijn. Vrouwen wordt vaak geweld aangedaan. Zo wordt in meerdere verhalen melding gemaakt van verkrachting van en moord op vrouwen (zie bijvoorbeeld 2 Sam. 13:14 en Recht. 19). Over het algemeen wordt dat trouwens scherp veroordeeld, maar er zijn ook gevallen waar het heel normaal wordt gevonden dat mannen over het lichaam van vrouwen beschikken (bijvoorbeeld Deut. 20:14 – het lot van de mannen was trouwens niet veel beter). Soms worden vrouwen in één adem genoemd met allerlei bezittingen (zie bijvoorbeeld Ex. 20:17 en Deut. 5:21). Elders worden vrouwen afgebeeld als verleidsters die mannen van het goede pad willen afbrengen (bijvoorbeeld 1 Kon. 11:1- 8, Spr. 5). In andere teksten wordt vrouwen het zwijgen opgelegd (bijvoorbeeld 1 Kor. 14:34).
Regel en uitzondering
De man-vrouwrelatie was in die tijd duidelijk anders dan vandaag. De maatschappij was patriarchaal opgebouwd. Dit wil zeggen dat mannen een dominante rol speelden en vrouwen vaak als secundair werden beschouwd. De rollen lagen ook veel meer vast dan nu, al waren er zeker ook uitzonderingen. Het publieke leven – politiek, handel enzovoort – was vooral het domein van de man, en het huishouden, met alles wat daarbij hoorde, was het domein van de vrouw. Die strikte rolverdeling zie je regelmatig terug in de Bijbel, en soms klinkt er ook iets van een waardeoordeel in door (bijvoorbeeld in 1 Tim. 2:8-15).
Tegelijkertijd lezen we ook over vrouwen die een prominente rol toebedeeld krijgen. Denk bijvoorbeeld aan Febe, die diaken was in de gemeente te Kenchrea (Rom. 16:1-2) en de vrouwen die als eersten getuige waren van de verrijzenis van Jezus (Luc. 24). Ook zijn vrouwen de hoofdpersonages van twee Bijbelboeken die hun naam dragen (Ruth en Ester). In het boek Spreuken staat er een lofdicht op de vrouw. Hierin wordt ze geprezen om haar doorzettingsvermogen, kunde en wijsheid (Spr. 31:10-31).
Dieper kijken
Het is dus niet eenduidig hoe in de Bijbel over mannen en vrouwen en hun onderlinge rolverdeling gedacht wordt. Dat besef op zichzelf kan al helpen. Teksten die we als problematisch ervaren, hoeven we niet klakkeloos over te nemen, maar we hoeven ze ook niet terzijde te leggen. Vaak is het mogelijk om dieper te kijken dan alleen het voorschrift: Waarom vond Paulus of een andere schrijver bepaald gedrag belangrijk? Was dat om binnen een vijandige omgeving geen aanstoot te geven? Of om iets over de verhouding tussen God en mensen te ver- tellen, aan de hand van relaties en rolverde- lingen die toen vanzelfsprekend waren?
Passages waarin over onrecht tegenover vrouwen wordt verteld, kunnen een spiegel zijn van hoe het niet moet. Zo kan bijvoorbeeld het verhaal van de verkrachting van Davids dochter Tamar (2 Sam. 13:14) helpen om seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar te maken.
Gelijkwaardigheid
Ondanks de soms vrouwonvriendelijke passages lezen we al op de eerste pagina’s van de Bijbel dat man en vrouw gelijkwaardig zijn. Wanneer we het eerste scheppingsverhaal lezen, zien we dat God de mens naar zijn evenbeeld schiep. ‘Mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen’ (Gen. 1:27), zonder kwalitatief verschil. Maar in het tweede scheppingsverhaal lezen we dat na de zondeval de vrouw de man zal begeren en dat de man over de vrouw zal heersen (Gen. 3:16). Hier wordt ongelijkheid geïntroduceerd als straf voor het eten van de boom van de kennis van goed en kwaad.
Hoewel de oorspronkelijke gelijkwaardigheid in Genesis 3 ongedaan gemaakt wordt, spreken andere teksten wel weer over de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw. Hiervan is het boek Hooglied een mooi voorbeeld. Dit boek, dat kan worden gelezen als een liefdesgedicht van een meisje en een jongen, spreekt over het verlangen dat van het meisje naar de jongen uitgaat en omgekeerd. Daarnaast is Hooglied ook een van de weinige teksten waarin de vrouw haar gevoelens uit.
Kortom: sommige teksten benadrukken de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw, terwijl andere de ongelijkheid weerspiegelen. Het is dan ook verstandig om op een zorgvuldige manier om te gaan met deze laatste en te onthouden in welke periode en tegen welke achtergrond deze verhalen zijn geschreven. En om ons steeds weer af te vragen wat het, toen en nu, betekent dat mannen en vrouwen samen Gods evenbeeld zijn.
Deze tekst komt uit de nieuwe Jongerenbijbel. Deze nieuwe Bijbel heeft extra uitleg bij belangrijke thema's en bijbelse personen. Check hier meer info over deze Bijbel:
