Eigen schuld, dikke bult: Wat is victim blaming?

De term victim blaming betekent letterlijk: het slachtoffer de schuld geven of het slachtoffer laten geloven dat diegene zelf een reactie over zich heeft afgeroepen. Hierdoor leggen we het probleem bij de verkeerde neer, want de dader is de schuldige. Er bestaan eindeloos veel voorbeelden van opmerkingen met een beschuldigende ondertoon: ‘Waarom zeg je niet gewoon nee?’ Of: ‘Je kon toch weglopen?’ En: ‘Ik zou zoiets nooit laten gebeuren.’ Mensen proberen met deze opmerkingen voor zichzelf uit te leggen hoe zoiets ergs als bijvoorbeeld een verkrachting kan plaatsvinden.    

Littekens 

Ook Lauren kreeg te maken met victim blaming. Toen zij drie jaar geleden voor haar opleiding Huidtherapie stage ging lopen in Oeganda, overkwam haar iets ondenkbaars. Midden in de nacht vielen acht overvallers haar accommodatie binnen en werd zij door een van hen verkracht. Een gebeurtenis die veel littekens heeft achtergelaten. 

Lauren: “Mensen zeiden tegen mij dat ik toch kon verwachten dat zulke dingen in ‘dat soort landen’ gebeuren. Volgens hen had ik vooraf beter onderzoek moeten doen naar de veiligheid van het land. Het waren opmerkingen waarvan ik wist dat ik er niet naar moest luisteren, maar toch kwamen ze keihard aan. Ik voelde de drang om mezelf te verdedigen en uit te leggen dat ik niet naïef was geweest. En of ik nou wel of niet naïef was: het is míj aangedaan, het was buiten míjn macht om, ík kon er niks aan doen.”  

Iedereen is schuldig   

Misschien denk je nu: ik zou nooit zoiets tegen Lauren zeggen. Helaas zijn we allemaal schuldig aan victim blaming, of het nou bewust of onbewust gebeurt. In alle hoeken van de samenleving doen mensen aan victim blaming. Familieleden, vrienden en zelfs instanties zoals de politie en hulpverleners kunnen opmerkingen maken met een beschuldigende ondertoon, zonder dat ze het verkeerd bedoelen.  

Doordat mensen in de omgeving van het slachtoffer de ernst van de gebeurtenis afzwakken of eraan twijfelen, kan iemand zich dubbel slachtoffer voelen. Het is mogelijk dat diegene de gebeurtenis trager verwerkt of gaat twijfelen aan of het wel echt is gebeurd. We zijn als mensen vaak geneigd om het slachtoffer de schuld in de schoenen te schuiven en daar verhaal te halen. De vraag is: waarom? Om dat te begrijpen kijken we naar wat er in het brein gebeurt van iemand die aan victim blaming doet.   

Hersenen zoeken een verklaring 

We leven in een tijd waarin wordt gezegd dat je gewoon iets moet veranderen als je het niet fijn vindt. Wil je bijvoorbeeld een mooier figuur? Dan doe je daar toch wat aan! Natuurlijk is het niet altijd zo simpel. Als we horen over grensoverschrijdend gedrag, denken we eigenlijk net zoiets, namelijk: hoe kon die persoon het voorkomen? We denken dit, omdat onze hersenen het graag meteen willen begrijpen. Want waarom zou iemand zomaar over andermans grenzen gaan? Dat gebeurt toch niet zonder reden...? Nou, dus wel. En als je hersenen dit niet kunnen bevatten, gaan ze op zoek naar feiten die begrijpelijker zijn dan het idee dat iemand uit zichzelf grensoverschrijdend gedrag pleegt. Dan gaan ze dus victim blamen.  

De oorzaak   

Als we de aanleiding begrijpen van het probleem, zijn we ons ervan bewust en kunnen we victim blaming voorkomen. MeToo coach Legien Warsosemito-Schenk helpt regelmatig jongeren die seksueel grensoverschrijdend gedrag hebben meegemaakt. Ze ziet dezelfde oorzaken terug bij mensen die victim blamen: “Ten eerste mist er oprechte aandacht voor elkaar: écht naar diegene luisteren en meeleven. Door meer aandacht te hebben voor iemand die grensoverschrijdend gedrag is aangedaan, kunnen we de juiste vragen stellen. Zo voorkomen we dat we de verkeerde vragen aan de verkeerde persoon stellen, zoals ‘Waarom liep je dan je dan met de persoon mee?’.  

Grensoverschrijdend gedrag is voor veel mensen ook een ver-van-hun-bed-show. Dat betekent dat je je niet kunt inbeelden dat jou zoiets zou overkomen, waardoor je dus per ongeluk de verkeerde vragen stelt.   

En tegenwoordig worden we door alles om ons heen gevoed met het idee dat er áltijd een maakbare oplossing is en dat we in een rechtvaardige wereld leven waar niets je zómaar wordt aangedaan. Helaas is dat bij grensoverschrijdend gedrag niet het geval.”  

BEELD: Corina ten Napel